In de opleidingen Creatieopstellingen die ik verzorg voor coaches, therapeuten en andere hulpverleners, heb ik gemerkt dat dit zelf verantwoordelijk zijn een intrigerend onderwerp is. Dit kan soms verwarrend zijn. Het heeft meerdere lagen in ieder van ons. Zelf verantwoordelijk zijn hangt samen met de creator van je eigen leven zijn. Hoe zit dit? En hoe is dit belangrijk voor ons als coaches? Wat is die verwarring?
Onder mijn hand ontstaan tijdens de opleiding deze rijtjes op de flipover.
Het is bijzonder om te zien. We hebben een aantal culturele criteria, normen en waarden, meegekregen waardoor het eenduidig kiezen voor 1 van de rijtjes lastig is geworden. Zo willen we allemaal onschuldig zijn, maar willen we geen slachtoffer zijn. We willen zelf verantwoordelijk zijn, maar wijzen vaak naar een ander of iets anders als veroorzaker van een (vaak niet prettige) situatie.
Het is lastig. We hebben dit gewoon aangeleerd. Het is deel van onze cultuur. Het tweede rijtje wordt in onze cultuur een soort van gepromoot. Het eerste rijtje bevrijdt ons en brengt ons in onze creatiekracht. Het tweede rijtje ontschuldigt ons. We hebben het niet gedaan. We zijn slachtoffer van … . Er is in Nederland een grote hoeveelheid organisaties voor slachtoffers van zeer uiteenlopende zaken. Er is geld en er zijn voordeelregelingen voor slachtoffers. Het is op die manier, je zou kunnen zeggen, gunstig om slachtoffer te zijn.
Dit lijken misschien op het eerste gezicht heftige begrippenparen. Bijvoorbeeld schuld en onschuld. Dit is wel in de ene context heftiger dan in de andere. Bijvoorbeeld een kind dat een snoepje pakt uit een trommel wat eigenlijk niet mag, is schuldig aan het pakken van het snoepje. Hoewel dit voor het kind heel heftig kan zijn (wanneer het erop wordt betrapt), is het op het wereldtoneel, vinden we, een onschuldig soort van schuld. Dit gaat ook weer over wat we aangeleerd hebben. In de aard van wat schuld en onschuld werkelijk is, maakt de context niet uit. Schuldig is schuldig en onschuldig is onschuldig. Doorgaans willen we onschuldig zijn. We willen het onschuldige kind blijven. We hebben allemaal in ons verleden vervelende ervaringen van schuldig zijn. Ook in ons familie - en culturele verleden bestaat dit. Er is als het ware een heel veld van nare ervaringen van schuldig zijn, en schuldig bevonden worden en de gevolgen daarvan. Sowieso is de dreiging bij schuld dat je uit de gemeenschap wordt geplaatst. Je mag er niet meer bij horen, want je bent schuldig. Wij allemaal zijn met dat ‘schuldig zijn’ veld verbonden. Het voelt niet fijn. We willen het niet. Dit roept een basis programmering in actie die zegt: ‘It wasn’t me’. Ik heb het niet gedaan. Ik ben niet verantwoordelijk. Ik ben geen dader en daarmee wordt het heel moeilijk om de krachtige creator die je bent zich te laten uiten. Dit maakt dan weer dat het creëren van de door jou gewenste situaties, je niet goed afgaat.
De creator in jou wordt sterker en effectiever wanneer je jouw schuld neemt. Ja, dit heb ik gedaan. Ja, ik ben er misschien niet trots op, maar ik heb dit gedaan. Ja, ik heb een fout gemaakt. Ja ik neem mijn schuld. Wat dit me ook verder brengt, ik neem mijn schuld. Met mijn schuldig zijn ben ik nog steeds onderdeel van het al. Ik ben nog steeds onderdeel van de mensheid. Ik vergeef mezelf, ik wist het niet. En wie zal zeggen op wat voor manier mijn schuldig zijn wellicht positief is wanneer je het vanuit een andere dimensie bekijkt.
Laten we ook even kijken naar daders en slachtoffers. Ik maak hierin een onderscheid tussen positieve daders en destructieve daders. Positieve daders zijn daders die positieve zaken creëren. Ze bouwen iets, ze beïnvloeden met integriteit, ze brengen licht en liefde in de wereld. Destructieve daders veroorzaken pijn en verlies enz. Zij worden gestraft of zouden gestraft moeten worden. Dat is het. Ons onderbewuste snapt het verschil niet. We hebben vaak een onbewust programma lopen dat we geen dader willen zijn, en daarmee dus liever slachtoffer. Hiermee wordt het kind met het badwater weggegooid, want we zetten daarmee onbewust positief daderschap, als in veroorzaker van mooie goede dingen, ook in het verdomhoekje. Je voelt het al aankomen. Dat willen we dan eigenlijk weer niet.
We willen ook vooral een ander niet iets aandoen. We willen geen slachtoffers maken. Dit heeft onder anderen te maken met dat wij onbewust nog goed weten hoe het was om slachtoffer te zijn van iets of iemand. We hebben allemaal pijn ervaren in ons leven. In ons familiesysteem, in onze cultuur, is deze pijn ook bekend. Dit is een pijnveld waar we allemaal op aangesloten zijn. We hebben daarbij geleerd om er maar op 1 niveau naar te kijken. In 1 dimensie. Daarin was het zo dat iemand anders ons iets aandeed. Bijvoorbeeld: Je ouders waren (wel eens) emotioneel niet beschikbaar. Dat deed zeer. Zij waren de dader(s) en jij het slachtoffer. Op een ander niveau, in een andere dimensie heb jij deze ouders gekozen omdat, bijvoorbeeld, zij jou in de kortste tijd, op de beste manier iets konden laten ervaren dat jij nodig hebt om jouw zielsmissie te leven.
De positieve dader en de destructieve dader zitten soms dicht bij elkaar. Laten we even bij dit voorbeeld blijven. Je hebt jezelf als slachtoffer geïdentificeerd en je ouder(s) als dader(s). Je weet nog hoe pijnlijk dit was en je wil dit nooit iemand anders aandoen. Mooi? Ja, je zou zeggen van wel, maar het legt je volledig lam. Het is namelijk onmogelijk dat je nooit in je leven iemand triggert. Neem je relatie. Komt het nooit voor dat je iets doet of zegt dat bij je partner super naar en pijnlijk overkomt? In mijn relatie in ieder geval wel. Ik bedoel het niet, maar ineens ben ik de (destructieve) dader en is hij het slachtoffer. Super pijnlijk, want het laatste dat ik wil is mijn lief pijn doen. Op een andere laag, in een andere dimensie zijn mijn lief en ik enorm vervlochten en ligt onze zielsmissie in elkaars verlengde. Zowel ik als hij leren van dit dader en slachtoffer spel van ons om ons steeds meer te bevrijden en meer en meer onze identiteit in onze essentie te ervaren.
In de jaren dat ik familieopstellingen begeleidde ben ik veel dader slachtoffer situaties tegengekomen. In de afgelopen 1,5 eeuw zijn er wereldwijd zoveel oorlogen gevoerd dat je rustig kunt zeggen dat iedere familie wel iemand heeft die in een oorlog dader of slachtoffer of allebei was. Het was meestal redelijk eenvoudig om daders en slachtoffers met elkaar te verzoenen omdat de oorlog in het verleden was en de betrokkenen al lang dood. Deze wetenschap gaf iedereen rust en vaak werd er iets gezegd als. Wat jij hebt gedaan had ik ook kunnen doen. Het is nu zo uitgevallen. Het was oorlog. Nu is het voorbij. Dit schetst hoe dicht dader en slachtoffer bij elkaar ligt.
Even terug. Je wil geen dader zijn, je wil iemand anders geen pijn doen. Je wil niet dat een ander meemaakt wat jij ooit hebt ervaren. En tegelijk tref je jezelf erin aan dat je dit doet. Laten we nu eens kijken naar jou als coach of andere vorm van mensen helper. Mensen komen bij jou met hun thema’s. Die thema’s hebben vaak een element van pijn in zich waar je client vanaf wil. Het laatste dat je wil is je client pijn doen. Toevoegen aan de pijn die ze al hebben. Toch? En hou me ten goede. Natuurlijk ga je niet willens en wetens je client pijn doen. En tegelijk wil ik je uitnodigen om jezelf te bevrijden uit de dader, slachtoffer val. Om er okay mee te zijn dat je je client pijn kan doen. Om op die manier je hele daderschap te omarmen. Ook je positieve dader. Zo kun je werkelijk een positieve invloed hebben op het leven van je client. Positief daderschap.
Hiermee maak je jezelf verantwoordelijk. Jij bent net als ik een coach of therapeut en het is bij de meesten van ons zo dat we dit vak hebben gekozen omdat we willen voorkomen dat anderen de pijn ervaren die wij zelf ooit hebben ervaren. Van deze motivatie zijn we ons meestal niet bewust. Tegelijk maakt het dat we steeds weer in de val van redder stappen. Waarvoor noem ik dit een val? Omdat wanneer wij de redder zijn, je cliënt het slachtoffer is. Zonder slachtoffer kunnen we niet redden. Met redder bedoel ik hier een onbewuste overtuiging dat jij als coach het beter weet of kan (of het beter moet weten en kunnen) dan je cliënt. Je client is afhankelijk van jou en jij hebt je onbewust geïdentificeerd met ‘de redder’ zijn. Waarschijnlijk heb je dit al op heel jonge leeftijd gedaan.
Misschien heb je nu de associatie met de drama driehoek uit de transactionele analyse. Dit gaat over hoe jij en je client je bewegen langs drie verschillende projecties en identificaties. De redder, het slachtoffer en de aanklager. Hoewel dit raakvlakken heeft met waar ik het hier over heb. Bedoel ik dit niet. Hier bedoel ik dat je identificatie met de redder zijn, je client in de slachtoffer plek vast zet. Onbewust houd jij je client in die slachtoffer stand. Want wie ben je wanneer je niemand aan het redden bent?
Ons werk bestaat eruit om de client uit het slachtofferschap te begeleiden naar bewuste heelheid en ja, creator van haar eigen leven zijn. Tsja, wanneer dit lukt is er niemand meer voor ons om te redden. Dat is logisch gezien superfijn, maar onbewust willen we dat niet. Want dat zou betekenen dat we onze identiteit verliezen. Het betekent dat we tijdens de begeleiding verhuizen van redder zijn naar dader zijn. Zowel een positieve dader in de zin van helper als een destructieve dader in de zin van onbewust je client in het slachtofferschap houden. En dat waren we nu juist aan het voorkomen.
Even een zijstapje. Wij mensen hebben een vrije wil. De aarde is de planeet van de vrije wil. Wij zijn godin gelijk. Of goddelijk, of god gelijk. Wat ook wel genoemd wordt de godsvonk in ons of zoals Eckhart Tolle het beschrijft, wanneer god de zon is dan zijn wij de zonnestralen. Wij zijn de creators van ons eigen leven. Dit zijn we ook wanneer we ons hier niet van bewust zijn. Onbewust of bewust, maar meestal onbewust hebben we het leven gecreëerd dat wij nu leven. Wanneer dit nu geen fijne ervaring is, dan hebben we dit zeker onbewust gecreëerd. Ik bedoel dus niet, eigen schuld dikke bult. Je wist waarschijnlijk eenvoudig niet dat je de creator van je eigen leven bent. Ik bedoel wel, ik ben zelf verantwoordelijk. En gelukkig maar, dan kan ik namelijk ook iets anders creëren. En daarbij weten we niet altijd dat in een andere dimensie, wat wij hier als heel naar ervaren, daar een enorme hulp voor ons kan zijn.
Om onze client van slachtoffer naar dader, van afhankelijk naar creator van haar eigen leven, te begeleiden zullen we zelf vol in ons daderschap moeten stappen. Positief en destructief. Vol in zelf verantwoordelijk zijn staan. Aanspreekbaar en daarmee schuldig zijn. Zelf ons eigen creator van ons leven zijn omarmen. Waarvoor? Je kunt iemand alleen daarheen begeleiden waar je zelf bent. Door bewust de creator van je leven te zijn, leef je vóór waar je jouw client naar toe wil begeleiden. Je brengt je client in haar heelheid van bewust creator van haar eigen leven zijn. Uit het slachtoffer zijn van iets of iemand. In haar innerlijke souvereiniteit.
Hoe houd je jezelf tijdens je begeleiding in jouw krachtige creator zijn? Hoe blijf je uit de val van dader, slachtoffer? Of redder, slachtoffer? Schuld en onschuld?
Neem je schuld. Omarm je daderschap. Vergeef jezelf omdat je toen niet beter wist. Aanvaard het zelf verantwoordelijk zijn. Leef de creator van je eigen leven zijn. Maak jezelf soeverein van binnenuit. Dit gaat meestal niet vanzelf. Het vraagt van mij ook regelmatig reflecteren. Meestal helpt het leven me. Wijs ik naar een ander, voel ik me slachtoffer van iemand of iets? Tsja, dan heb ik mijn creator in de steek gelaten. Geen nood, dit kan elke keer opnieuw mijn keuze zijn. En de jouwe. Een Creatieopstelling zet je krachtig in creator zijn van de door jou gewenste levenservaringen.